Historia Leeds w krótkim zarysie

 

Tłumaczenie i opracowanie: Isnard
na podstawie "Brief Histories by Tim Lambert"

Początek

Leeds było początkowo saksońską wsią. Jak mówią zapiski w Domesday Book z 1086 roku, wieś  zamieszkiwało około 200 osób. Wtedy, swoim rozmiarem przewyższała inne wioski, które na owe czasy były z reguły dużo mniejsze.
W czasach gdy w Anglii w szybkim tempie rozwijał się handel i powstawały nowe ośrodki miejskie, Lord Maurice De Gant w roku 1207 na bazie wsi, założył nowe miasto Leeds.
Lord utworzył nową sieć ulic wśród istniejących zabudowań oraz na zachód od centrum na pustych terenach. Wyznaczył tam tereny pod budowę budynków na których to rzemieślnicy budowali swoje domy, wzamian płacąc podatek od gruntu do kasy lordowskiej.
Pierwszą nazwaną ulicą była prawdopodobnie Bridge Gata (Gata to dawna nazwa ulicy, dzisiejsze Street). Z czasem ta nazwa przekształciła się w Briggate, istniejąca do dzisiaj.

W mieście zamieszkiwali rzeźnicy, piekarze, stolarze i kowale, jednak głównym przemysłem była produkcja wełny w nowo budowanych manufakturach napędzanych wodą.
Raz w tygodniu organizowano rynek. Istniały również dwa coroczne jarmarki, w średniowieczu jarmarki były organizowane tylko raz w roku. W tych dniach przybywały rzesze ludzi z całego Yorkshire aby kupić lub sprzedać swój towar.
To małe miasteczko miało początkowo około 1000 mieszkańców, jednak w czasach średniowiecza, gdzie przeciętna wieś liczyła około 100 osób różnica była widoczna. Mimo tego Leeds ciągle pozostawało jeszcze wciąż małym i niewiele znaczącym miastem.

Wiek XVI i XVII

Wszystko zmieniło się w wieku XVI. W sredniowieczu produkcja wełny była skoncentrowana w East Riding, w XVI wieku produkcje przeniesiono do West Yorkshire. Ludność Leeds zaczynała się zwiększać, w późnym XVI wieku miasto liczyło już 3000 mieszkańców a w połowie wieku XVII około 6000 osób. Z małego mało znaczącego miasteczka, Leeds zaczęło przeradzać się w jedno z największych miast w Yorkshire. W 1552 roku założono Grammar School a w 1626 Leeds stało się miastem korporacyjnym posiadającym własnego Burmistrza.

O ówczesnym mieście w 1628 roku pisano tak:
"Leeds jest starożytnym miastem targowym, rozwijającym się i otaczającym dolinę na północny brzeg rzeki Eyer z kamiennym mostem tworzącym szeroką wybrukowaną kamieniem ulicę skierowaną na północ wciąż przedłużaną i rozbudowywaną. Domy pobudowane są po obu stronach ulicy, ściśle blisko siebie. Budowle są drewniane, niskie pomimo tego, że w okolicy są liczne kamieniołomy."

W okresie wieku XVII miasto stało się bogate. Szybko wzrósł handel wełną, jednakże w roku 1645 miasto zostało zaatakowanę plagą dżumy ponosząc ogromne straty w ludności.
W 1694 wybudowano wodociągi doprowadzające wodę do miasta dla wszystkich, których było stać na podłączenie się do sieci. Na koniec XVII wieku kronikarz Celia Fiennes opisał miasto w ten sposób: "Leeds jest dużym miastem z kilkoma dużymi ulicami, czyste i  dobrze wybrukowane. Ładne domy zbudowane z kamienia z ogródkami otoczonymi murkami. Niewątpliwie to najbogatsze miasto w całym hrabstwie Yorkshire".

Wiek XVIII

W XVIII wieku produkcja wełny była wciąż fundamentalnym przemysłem w Leeds, jednakże w międzyczasie zaczęły rozwijać się inne dziedziny produkcji, w roku 1770 garncarstwo oraz cegielnictwo. Istniało szereg warsztatów rzemieśliniczych tak jak: producenci powozów, zegarmistrzowie, księgarze, jubilerzy oraz rzeźnicy, piekarze, fryzjerzy męscy, gospody, stolarze, kowale i szklarze. Ze względu na popularność transportu wodnego w 1700 roku oznaczono do nawigacji rzeki Aire i Calder łączące Leeds z Wakefield, a w 1794 rozpoczęto budowę kanału Leeds - Liverpool, która została ukończona w 1816 roku.

Z powodu bogatego właściwego dla klasy średniej życia, ludzie stali się kapryśni, bardziej wygodniccy i nobliwi, mimo tego że otaczali ich zewsząd w ogromnej liczbie ludzie biedni i wykorzystywani. Pierwsza gazeta w Leeds zaczęła swoją publikację w 1718 roku. Od roku 1755 ulice zostały oświetlone lampami naftowymi a po 1790 grupa 'śmieciarzy' porządkowała ulice. W 1777 utworzono Assembly Rooms gdzie mieszkańcy spotykali się aby grać w karty.
W 1780 wydzielono teren i utworzono park. Dla najbiedniejszych w 1705 wybudowano szkołę  charytatywną pod nazwą Blue Coat oraz w 1736 przytułki dla bezdomnych i chorych "Mar Potter's ".

 

Wiek XIX

W roku 1801, kiedy przeprowadzono pierwszy spis ludności doliczono się 30 000 mieszkańców. Według ówczesnych standardów miasto zaliczało się do dużych miast. W roku 1851 liczba ludności wzrosła do 101 000.
Miasto rozwijało się bardzo szybko, w efekcie czego budownictwo stało się dużo gorsze jakościowo, domy i ulice były przepełnione i bardzo brudne, co w efekcie skutkowało wybuchem epidemii cholery, która w 1832 roku zabiła 700 osób a 17 lat później w 1849 epidemia zabiła ponad 2000 mieszkańców.
W 1850 roku rada miejska postanowiła wybudować kanały ściekowe lecz wiele domów nie podłączyło się do sieci, dalej korzystano z rynsztoków i wylewano brudy i odchody nocami na ulice. W związku z tym w 1899 roku ustanowiono obowiązkowe podłączenie wszystkich domów do sieci kanalizacyjnej.

Jednak mimo wszelkich problemów i nieszczęść jakie dotykały miasto, Leeds w XIX wieku osiągnęło bardzo wiele. Od 1819 roku ulice były oświetlane gazem. Budowano nowe odcinki kolejowe - w 1834 Leeds miało połączenie z Selby a w 1848 połączenie z Derby. W 1836 powstała pierwsza współczesna Policja. W 1845 otworzono cmentarz przy Beckett Street. Wybudowano Ratusz w 1858 oraz giełdę zbożową w 1863 służącą do skupu i sprzedaży zboża. W 1824 uruchomiono pierwsze ambulatorium w którym mogli korzystać z darmowej opieki medycznej biedni mieszkańcy miasta. Pierwszy powszechny szpital oddano do użytku w 1868 roku. Pod koniec wieku rozpoczęto wyburzanie okolicznych slamsów. Od 1872 powstały konne linie tramwajowe a po 1894 zostały zastąpione tramwajami elektrycznymi.
Rozwijała się również sfera kulturowa. W 1872 powstała pierwsza biblioteka publiczna, Roundhay Park, w 1878 wybudowano teatr Gran Theatre oraz w 1885 City Varieties Music Hall gdzie odbywały się widowiska rewiowo-kabaretowe. W 1888 pierwsze zdjęcia obserwujące ruch na skrzyżowaniach (dzisiejsze CCTV). W 1884 Marks and Spencer otworzył swoje pierwsze salony w Leeds. Zbudowano kilka nowych pasaży handlowych, w 1878 Thorntons Arcade, w 1889 Queens Arcade i Grand Arcade a w 1898 Victoria Arcade.
W 1891 roku Leeds zostało podłączone do elektryczności. W 1893 Leeds było już pełnowartościowym nowoczesnym miastem.
W XIX wieku produkcja wełny osiągneła swój bum, nikt już nie chciał produkować tkanin z lnu ale zapotrzebowanie na nie powracało pod koniec wieku. Sukcesy osiągali przedsiębiorcy potrafiący dostosowywać się do wymogów rynku, niektórzy przekształcali swoje interesy z tkanin na np. producentów obuwia skórzanego lub browar który w 1822 roku otworzył Tetleys.

Wiek XX

W 1901 roku ludność Leeds sięgneła 178 000 mieszkańców. W 1903 ustawiono pomnik Czarnego Księcia "Black Prince" na City Square. W 1904 założono Uniwersytet w Leeds oraz wybudowano rzymskokatolicką Katedrę St Annes. Pierwsze kino uruchomiono w 1905 a w 1920 rozpoczęto budowę pierwszych domów komunalnych. W roku 1925 ufundowano szpital St James. W 1933 wybudowano salę miejską Civic Hall.
W czasie II wojny zostało zniszczone przez bomby 197 budynków i zginęło 77 osób.
W XX wieku głównym przemysłem był przemysł inżynieryjny min. kolejowy i tramwajowy.
W okresie tego wieku przemysł produkcyjny znacznie się osłabił, natomiast wzrosło gwałtownie znaczenie sektora usług. W 1951 roku 55% robotników pracowało w sektorze produkcyjnym, natomiast w 1973 już tylko 35%.
Wiele osób pracowało w Pubach, bankowości, ubezpieczeniach i hotelach. Głównym pracodawcą była Rada Miejska która zatrudniała w 1946 roku 19 000 osób a po 30 latach liczba ta wzrosła do 35 000.
W 1993 otworzono centralę Narodowej Służby Zdrowia w Quarry House. Politechnikę Leeds utworzono w 1970 roku a w 1992 została przekształcona wraz z innymi uczelniami w Leeds Metropolitan University.
Pod koniec XX wieku Leeds stało się ośrodkiem turystycznym gdzie od tego momentu sektor turystyczny stał się głównym sektorem gospodarki w tym mieście.
W 1995 powstało muzeum Arsenału Królewskiego "The Royal Armouries", w 1990 wybudowano West Yorkshire Playhouse theatre , w 1997 muzeum medyczne "The Thackray ",  w 1999 The Monet Garden w Roundhay Park , w 1964 Merrion centrum handlowe i w 1970 nowy pasaż handlowy The Bond Street Centre, który dziś jest znany pod nazwą Leeds Shopping Plaza. W 1983 wybudowano st. John's Shopping Centre a w 1997 White Rose Centre.
Lokalne Radio Leeds rozpoczęło swoje nadawanie w 1968.
Dziś populacja w całym okręgu administracyjnym wynosi 724 000 mieszkańców a w samym Leeds City mieszka około 421 000.

Tłumaczenie i opracowanie by Isnard
na podstawie "Brief Histories by  Tim Lambert"

• Uaktualnij art.
• Poleć
• Drukuj
• obserwuj
• Zgłoś nadużycie